Ψυχοκοινωνική στήριξη καρκινοπαθών
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία, το περιβάλλον, τις ήδη διαμορφωμένες αντιλήψεις για τον καρκίνο, τα ατομικά χαρακτηριστικά (στρατηγικές αντιμετώπισης) και το προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό. Οι ασθενείς νιώθουν απώλεια, αβεβαιότητα, ματαιότητα και απώλεια του ελέγχου. Ακόμα αισθάνονται ενοχές για την ενδεχόμενη καθυστερημένη διάγνωση, την παθογένεια, την κληρονομική μετάδοση αλλά και την ταλαιπωρία των κοντινών τους προσώπων.
Αντίδραση στην ασθένεια- Στάδια
Κατά την Kubler-Ross (1969), κάθε καρκινοπαθής, διέρχεται από πέντε στάδια. Το πρώτο στάδιο είναι αυτό της άρνησης και της απομόνωσης. Η άρνηση φαίνεται να αποτελεί ένα φυσιολογικό μηχανισμό άμυνας που λειτουργεί ως ασπίδα αυτοπροστασίας για το άτομο το οποίο έχει διαγνωστεί με καρκίνο και νιώθει πως η πραγματικότητα είναι απειλητική. Γι’ αυτό τον λόγο, αρνείται το γεγονός ότι έχει νοσήσει. Στην αρχή της ασθένειας, η άρνηση είναι μια φυσιολογική αντίδραση. Μερικές φορές η άρνηση των επιπτώσεων και της πιθανότητας του θανάτου μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην προσαρμογή του ασθενή, γιατί έτσι θέτει μακροπρόθεσμους στόχους, προγραμματίζοντας τη ζωή του και προσπαθώντας να διατηρήσει τις σχέσεις του με το περιβάλλον του. Όταν όμως η άρνηση παρατείνεται μέσα στο χρόνο, τότε μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες για την υγειά του ατόμου, αφού δεν θα τηρεί τις ιατρικές συμβουλές (Kubler-Ross, 1969).
Έπειτα έρχεται το στάδιο του θυμού, μιας έκφρασης δηλαδή που συνοδεύεται από θυμό και πικρία που πηγάζουν από μια αίσθηση αδικίας και αδυναμίας. Ο θυμός αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση, αφού το άτομο είναι υποχρεωμένο να δεχθεί ξαφνικά ότι αλλάζει η ζωή του ριζικά. Ο θυμός τους στρέφεται προς τους οικείους, τους συγγενείς, φίλους και προς το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, άλλες πάλι φορές ενάντια στο θεό. Όταν τα άτομα διοχετεύουν το θυμό προς τον ίδιο τους τον εαυτό, βιώνουν έντονες ενοχές, από τη μια, επειδή νιώθουν ότι με τη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής τους προκάλεσαν την ασθενειά τους, ακόμα νιώθουν ενοχή και ερμηνεύουν την ασθένειά τους ως «τιμωρία» για κάποιες μη ηθικές πράξεις τους (Kubler-Ross, 1969).
Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της συνδιαλλαγής. Σε αυτό το στάδιο η διαπραγμάτευση ή το παζάρεμα παρέχει στο άτομο την ψευδαίσθηση ότι αποφεύγοντας ή επιδιώκοντας ορισμένες πράξεις, μπορεί να καθυστερήσει ή να αποτρέψει την αρνητική εξέλιξη της ασθένειας ή και το θάνατο (Kubler-Ross, 1969).
Στο τέταρτο στάδιο, το στάδιο της κατάθλιψης, υπάρχουν δυο είδη. Το πρώτο είναι η αντιδραστική κατάθλιψη, ένα παράδειγμα είναι η γυναίκα που υποβάλλεται σε μαστεκτομή, αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι πλέον πλήρης γυναίκα και πέφτει σε κατάθλιψη. Ενώ βρίσκεται σε κατάθλιψη, η ασθενής συνήθως έχει έντονη ανάγκη να συζητάει, και να εξωτερικεύει τα αισθήματά της και να ανταλλάσσει απόψεις με τους ιατρούς, τις κοινωνικές λειτουργούς και κυρίως με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βγει η ασθενής γρήγορα από την κατάθλιψη. Το δεύτερο είδος της κατάθλιψης είναι η προπαρασκευαστική κατάθλιψη, ο ασθενής προπαρασκευάζεται για το τελικό στάδιο. Όταν ο ασθενής δεν είναι πλέον δυνατόν ν’ αρνηθεί την ασθένειά του, όταν τα συμπτώματά του συνεχώς επιδεινώνονται, όταν οι δυνάμεις του τον εγκαταλείπουν, δεν μπορεί πλέον να χαρεί. Ο ασθενής που γνωρίζει ότι θα πεθάνει, έχει πλήρη συναίσθηση του γεγονότος ότι θα χάσει όλα τα κοντινά του πρόσωπα. Γι’ αυτό πέφτει σε κατάθλιψη (Kubler-Ross, 1969).
Το τελευταίο στάδιο, το στάδιο της αποδοχής, ο ασθενής αντιλαμβάνεται το επικείμενο τέλος του, και σιγά σιγά περιορίζει τα ενδιαφέροντα του στο ελάχιστο δυνατό, οι επισκέψεις τον ενοχλούν και θέλει να μείνει μόνος του. Η επικοινωνία του με το περιβάλλον του γίνεται με νοήματα και σπάνια με την ομιλία. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η χρονική διάρκεια κάθε σταδίου διαφέρει ανάλογα το άτομο. Είναι δυνατόν ένα άτομο να αλλάζει από ένα στάδιο στο επόμενο ή στο προηγούμενο αρκετές φορές την ίδια μέρα ή να μείνει για αρκετά μεγάλο διάστημα σ’ ένα στάδιο (π.χ. του θυμού) (Kubler-Ross, 1969).
Υποστήριξη ασθενών
Η γυναίκα που διαγιγνώσκεται με καρκίνο του μαστού κατακλύζεται από ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών και εννοιών που μέχρι τη στιγμή αυτή δεν έχει ξανασυναντήσει. Χρειάζεται να διαχειριστεί τη νέα πραγματικότητα που προκύπτει καθώς και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της θεραπείας που απαιτείται να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατό. Ο καρκίνος και οι θεραπείες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπισή του δημιουργούν πολυδιάστατες επιπτώσεις στις ζωές των ασθενών, οι οποίες τους επηρεάζουν λειτουργικά σε σωματικό, αισθητηριακό, γνωστικό, ψυχοκοινωνικό, οικογενειακό και πνευματικό επίπεδο (Lambley, 2005).
Οι γυναίκες μπορούν να βρουν στήριξη από το περιβάλλον τους, από τους ειδικούς ψυχικής υγείας, από άλλες γυναίκες που βίωσαν καρκίνο του μαστού (Πρόγραμμα Οργανωμένης Αλληλοβοήθειας – Reach to Recovery International), από ομάδες ψυχολογικής στήριξης και να επωφεληθούν από δραστηριότητες που δίνουν χώρο στην προσωπική έκφραση.
Έρευνες έχουν δείξει πως η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να μειώσει τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσει ο καρκίνος καθώς και να βοηθήσει στην μείωση σωματικού πόνου. Επιπροσθέτως, πολλοί άνθρωποι που βιώνουν τον καρκίνο νιώθουν πως η έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων είναι αρκετά βοηθητικά για να αισθανθούν καλύτερα σε αυτό το στάδιο της ζωής τους. H ψυχολογική υποστήριξη δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους που πάσχουν από καρκίνο αλλά και όλους τους άλλους ανθρώπους που τους αγαπούν.
Ατομική συμβουλευτική ψυχοθεραπεία
Η ατομική συμβουλευτική των ασθενών με καρκίνο του μαστού έχει ως στόχο την άμεση αντιμετώπιση της κρίσης που επιφέρει η διάγνωση του καρκίνου του μαστού, την άμεση ανακούφιση και διαχείριση των δυσάρεστων συναισθημάτων (άγχος, φόβος μετάστασης/θανάτου, αγωνία, ανησυχία, κατάθλιψη). Ακόμη στοχεύει στην στήριξη των γυναικών για την αποδοχή των αλλαγών της εικόνας σώματος και την προσαρμογή στις νέες συνθήκες. Η ατομική συμβουλευτική δύναται να βοηθήσει στην βελτίωση της λειτουργικότητα της ασθενούς και στην υποβοήθηση των αμυντικών στρατηγικών της ασθενούς. Παράλληλα στόχο έχει την ποιοτική επαναδραστηριοποίηση και επανένταξη στην φυσιολογική κοινωνική ζωή. Σημαντικό ακόμα είναι το γεγονός ότι μπορεί να βοηθήσει τις γυναίκες με καρκίνο του μαστού αναφορικά με τη διαχείριση των σχέσεων στην οικογένεια και τον τρόπο ενημέρωσης των παιδιών ή άλλων προστατευόμενων μελών ή άλλων ατόμων του περιβάλλοντος. Τέλος η συμβουλευτική έχει τη δυνατότητα να δώσει στις γυναίκες έναυσμα για την αξιοποίηση της κρίσης που επιφέρει η διάγνωση του καρκίνου του μαστού και τη διαχείριση πιθανής ψυχοπαθολογίας.
Συμπληρωματικές θεραπείες
Οι ασθενείς με καρκίνο του μαστού χρησιμοποιούν συνήθως συμπληρωματικές και θεραπείες ως υποστηρικτική φροντίδα κατά τη διάρκεια της θεραπείας με καρκίνο και για τη διαχείριση παρενεργειών που σχετίζονται με τη θεραπεία. Η μουσικοθεραπεία, ο διαλογισμός, η διαχείριση του στρες και η γιόγκα βοηθούν στη διαχείριση και τη μείωση του άγχους / του στρες. Επίσης, ο διαλογισμός, η χαλάρωση, η γιόγκα, μασάζ και μουσικοθεραπεία βοηθούν σε διαταραχές κατάθλιψης / διάθεσης. Ο διαλογισμός και η γιόγκα συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Συνοπτικά, υπάρχει ένα αυξανόμενο σύνολο αποδεικτικών στοιχείων που υποστηρίζουν τη χρήση αυτών των θεραπειών, ιδίως των θεραπειών που ενέχουν την αλληλεπίδραση μυαλού-σώματος, που υποστηρίζει πως είναι αποτελεσματικές στρατηγικές υποστηρικτικής φροντίδας κατά τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού (Greenlee et al., 2017)
Βιβλιογραφία
Ατομική Συμβουλευτική, ανακτήθηκε από: https://www.almazois.gr
Greenlee, H., DuPont‐Reyes, M. J., Balneaves, L. G., Carlson, L. E., Cohen, M. R., Deng, G., … & Tripathy, D. (2017). Clinical practice guidelines on the evidence‐based use of integrative therapies during and after breast cancer treatment. CA: a cancer journal for clinicians, 67(3), 194-232.
Kubler-Ross, E. (1969). On death and dying: What the dying have to teach doctors, nurses and clergy and their own families. New York: Scribner
Lambley Peter (2005), «Η ψυχολογία του καρκίνου. Πρόληψη και επιβίωση: Τι μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις τον εαυτό σου». Αθήνα, Εκδόσεις Μακρή.
Ψυχολογική στήριξη, ανακτήθηκε από: http://www.agsavvas-hosp.gr
Ειρήνη Κοντού, Τελειόφοιτη τμήματος Ψυχολογίας
Έρευνα στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης του Τμήματος Ψυχολογίας Α.Π.Θ.