Δυστυχώς, ελάχιστα είναι γνωστά σχετικά με τα αίτια που προκαλούν καρκίνο του μαστού, παρά το γεγονός ότι έχουν εντοπιστεί αρκετοί παράγοντες κινδύνου. Όταν λέμε ότι ένα άτομο κινδυνεύει περισσότερο να εμφανίσει καρκίνο ή ότι έχει έναν παράγοντα κινδύνου, σημαίνει ότι πιθανόν να έχει κάποιο βαθμό ευπάθειας στην ανάπτυξη της νόσου. 

Η ηλικία για παράδειγμα, είναι ένας παράγοντας κινδύνου για καρκίνο του μαστού, όσο μεγαλύτερη είναι μια γυναίκα, τόσο ψηλότερος είναι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου. 

Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι οι παράγοντες κινδύνου δεν προβλέπουν με βεβαιότητα αν μια γυναίκα θα αναπτύξει καρκίνο του μαστού. Αρκετές γυναίκες που έχουν όλους τους παράγοντες κινδύνου δεν θα εκδηλώσουν τη νόσο, ενώ άλλες χωρίς γνωστό παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνο του μαστού θα εμφανίσουν τελικά τη νόσο. Ωστόσο, το να γνωρίζει μια γυναίκα ότι έχει μερικούς παράγοντες κινδύνου μπορεί να τη βοηθήσει να είναι περισσότερο προσεκτική σχετικά με την πραγματοποίηση τακτικών ελέγχων με μαστογραφία ή ακόμη να πάρει μέτρα για τη μείωση του κινδύνου, διότι πολύ από αυτούς μπορούν να τροποποιηθούν ή να ελεγχθούν. 

ΦΥΛΟ

Καρκίνος του μαστού μπορεί να εμφανιστεί και στους άνδρες, όμως είναι συχνότερος στις γυναίκες 

(100 γυναίκες : 1 άντρας). 

ΗΛΙΚΙΑ 

Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού αυξάνεται με την ηλικία. Οι περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζονται μετά από την ηλικία των 50 ετών, ενώ είναι σπάνιος σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 35 ετών (5% των περιπτώσεων), με εξαίρεση τις γυναίκες που έχουν κληρονομική προδιάθεση. 

ΘΕΤΙΚΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΜΑΣΤΟΥ

Όταν μια γυναίκα έχει μια συγγενή πρώτου βαθμού (μητέρα, αδελφή ή κόρη) με καρκίνο του μαστού, σχεδόν διπλασιάζεται ο σχετικός κίνδυνος να αναπτύξει καρκίνο του μαστού και η ίδια. Ο κίνδυνος σχεδόν πενταπλασιάζεται όταν υπάρχουν δύο συγγενείς πρώτου βαθμού με καρκίνο του μαστού στο ιστορικό τους. 

ΕΜΜΗΝΟΣ ΡΥΣΗ 

Οτιδήποτε επηρεάζει μακροχρόνια έκθεση του μαστού στα οιστρογόνα επηρεάζει και τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Για το λόγο αυτό, εάν η περίοδος αρχίσει πολύ νωρίς, κάτω των 10 ετών, και η εμμηνόπαυση έρθει καθυστερημένα άνω των 55 ετών, εάν μια γυναίκα δεν έχει παιδιά ή γέννησε το πρώτο της παιδί σε ηλικία άνω των 35 ετών, η γυναίκα αυτή εμφανίζει αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την παρατεταμένη χρήση ορμονικής υποκατάστασης μετά την εμμηνόπαυση. 

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 

Οι γυναίκες που έχουν ήδη εμφανίσει καρκίνο στον ένα μαστό τους έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν έναν νέο, δεύτερο καρκίνο στον άλλο μαστό (1 στις 100 γυναίκες ανά έτος). 

ΠΡΟΗΓΗΘΕΙΣΑ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η ακτινοθεραπεία στο θώρακα πριν από την ηλικία των 30 ετών (συνήθως για νόσο του Hodgkin) αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού στη μετέπειτα ζωή (συνήθως 10-15 χρόνια μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας). 

ΑΛΚΟΟΛ 

Τα οινοπνευματώδη ποτά αυξάνουν τη συγκέντρωση των οιστρογόνων στο αίμα (μέτρια συσχέτιση με τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνο του μαστού). 

ΒΑΡΟΣ

H παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού μετά την εμμηνόπαυση, αυξάνοντας τα επίπεδα των οιστρογόνων. Αυτό συμβαίνει διότι η παραγωγή των οιστρογόνων στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση γίνεται κυρίως μέσα σε λιπώδη ιστό (μετατροπή των επινεφριδικών ανδρογόνων σε οιστρογόνα από την αρωματάση, ένα ένζυμο που βρίσκεται κυρίως στο λίπος). 

ΚΑΘΙΣΤΙΚΗ ΖΩΗΣ 

Η τακτική, έντονη άσκηση κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού μιας γυναίκας, κυρίως διότι μπορεί να καθυστερήσει την έναρξη της εμμήνου ρύσεως, να επιμηκύνει τον χρόνο μεταξύ των περιόδων ή να ελαττώσει τον αριθμό των εμμηνορρυσιακών κύκλων, μειώνοντας έτσι την έκθεση της γυναίκας στα οιστρογόνα. Επιπλέον όφελος είναι ο έλεγχος της αύξησης του βάρους. 

ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα και οδηγίες. 

Διατροφικό Λίπος: Η πλούσια σε λίπος διατροφή έχει μικρή ή και μηδενική επίδραση. Η αύξηση των ποσοστών καρκίνου του μαστού σε δυτικές χώρες δεν οφείλεται στο αυξημένο λίπος στη διατροφή, αλλά σε άλλες παραμέτρους του τρόπου ζωής των γυναικών, όπως η παχυσαρκία και η καθιστική ζωή. 

Βιταμίνη Α: Ασκεί μέτρια προστατευτική δράση στον καρκίνο μαστού, κυρίως στις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. 

Σόγια: Τα ισοφλαβονοειδή είναι ειδικοί τύποι οιστρογόνων που ανευρίσκονται σε αφθονία στα προϊόντα σόγιας. Σε εργαστηριακές μελέτες, τα ισοφλαβονοειδή εμφανίζονται να προστατεύουν τα κύτταρα του μαστού από την καρκινική μετάλλαξη, ενώ μελέτες σε γυναίκες στις οποίες χορηγήθηκαν συμπληρώματα σόγιας έδειξαν αυξημένη υπερπλασία των κυττάρων του μαζικού αδένα. Η σχέση ισοφλαβονοειδών σόγιας και καρκίνου του μαστού σε ανθρώπους δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί. 

ΟΡΜΟΝΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ

Αντισυλληπτικά: η από του στόματος χρήση τους φαίνεται να αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού στις γυναίκες κατά τον χρόνο της χρήσης τους ή λίγο μετά. 

Θεραπεία Ορμονικής Υποκατάστασης: προσφέρει ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, προστασία έναντι της LDL (θετική επίδραση στο τοίχωμα των αρτηριών). Ωστόσο, η μακροχρόνια χρήση της μετά την εμμηνόπαυση (κυρίως για περισσότερο από 5 χρόνια) αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Ο αυξημένος αυτός κίνδυνος φαίνεται να εξαλείφεται δύο χρόνια μετά τη διακοπή της. 

Πηγή: Καθηγητής κ. Χρήστος Μαρκόπουλος (2008), «Παράγοντες Κινδύνου για Ανάπτυξη Καρκίνου του Μαστού», Πάνω απ’όλα Γυναίκα, Οδηγός για τον Καρκίνο του Μαστού, Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/), Εκδόσεις Διόπτρα

Δεν υπάρχουν συμπτώματα στα αρχικά στάδια για τον καρκίνο του μαστού 

Στα αρχικά στάδια, ο καρκίνος του μαστού δεν παρουσιάζει σημάδια ή συμπτώματα. Τονίζεται ότι ο καρκίνος του μαστού, σε αρχικά τουλάχιστον στάδια, δεν προκαλεί πόνο. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν συμπτώματα καρκίνου του μαστού σε πρώιμα στάδια, είναι σημαντική η συχνή παρακολούθηση, αυτοεξέταση και η κλινική εξέταση από ειδικευμένο γιατρό. 

Συμπτώματα σε επόμενα στάδια καρκίνου του μαστού 

Αργότερα μπορεί να εμφανιστεί ένα ψηλαφητό μόρφωμα στον μαστό ή διόγκωση των μασχαλιαίων λεμφαδένων. Ακόμα, μπορεί να εμφανιστεί αλλαγή στο χρώμα του δέρματος ή καθήλωση του δέρματος ή της θηλής του μαστού (εισολκή θηλής). 

Τέλος, μπορεί να εμφανιστεί υγρό από τη θηλή του μαστού (έκκριμα), που δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι η γυναίκα έχει καρκίνο του μαστού, αφού και άλλες μη κακοήθεις καταστάσεις προκαλούν το ίδιο εύρημα. 

Σημάδια προχωρημένης νόσου 

Αν η γυναίκα δεν δώσει σημασία στα παραπάνω αναφερθέντα συμπτώματα τότε μπορεί να εμφανίσει σημάδια προχωρημένης νόσου, όπως θερμό και ερυθρό μαστό (φλεγμονώδης καρκίνος), πόνους στα οστά, μεγάλη διόγκωση (block) λεμφαδένων στη μασχάλη κ.α. 

Τονίζεται ιδιαίτερα η μεγάλη αξία της προληπτικής τακτικής εξέτασης των μαστών με μαστογραφία σε γυναίκες μετά τη κλιμακτήριο που δεν παρουσιάζουν σημάδια ή συμπτώματα της νόσου. 

Πηγή: Δημοσθένης Β. Σκάρλος (2008), «Μαθαίνω για τον Καρκίνο Μαστού», Πάνω απ’όλα Γυναίκα, Οδηγός για τον Καρκίνο του Μαστού, Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/), Εκδόσεις Διόπτρα 

Πρόληψη για τον καρκίνο του μαστού 

Ο καρκίνος του μαστού δεν προλαμβάνεται ακόμα πρωτογενώς, μιας και δεν ξέρουμε τον ενοχοποιητικό παράγοντα για τη δημιουργία του, αλλά δευτερογενώς, δηλαδή με την έγκαιρη διάγνωση, εάν είναι δυνατόν πριν ακόμα γίνει ψηλαφητός ή δώσει συμπτώματα. 

Η θεραπεία του καρκίνου του μαστού όταν αυτός ανιχνεύεται έγκαιρα έχει πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα για ίαση και καλύτερη πορεία. 

Η δευτερογενής πρόληψη του καρκίνου του μαστού περιλαμβάνει: 

• Την αυτοεξέταση του μαστού από την ίδια την γυναίκα
• Την κλινική εξέταση του μαστού από τον γιατρό
• Τη μαστογραφία και τις άλλες απεικονιστικές εξετάσεις 

Διάγνωση του καρκίνου του μαστού 

Η διάγνωση του καρκίνου του μαστού αρχίζει όταν μια γυναίκα ή ο ίδιος ο γιατρός της ανακαλύπτει μια μάζα στο μαστό ή με τη ψηλάφηση ή με μαστογραφία. 

Ακολουθούν διάφορες εξετάσεις για την επιβεβαίωση της διάγνωσης. 

• Η μαστογραφία (όταν δεν έχει γίνει), αποτελεί τη βασική απεικονιστική εξέταση των μαστών. 
• Το υπερηχογράφημα μαστών, έχει περιορισμένη αξία και βοηθάει κυρίως στη διαφορική διάγνωση ανάμεσα σε ένα συμπαγή όγκο και μια κύστη γεμάτη υγρό. 

Υπάρχουν τέσσερις τρόποι να διαγνωστεί σωστά κατά πόσον η μάζα στον μαστό είναι καλοήθης ή κακοήθης. 

• Κυτταρολογική βιοψία 
  Γίνεται με μια λεπτή βελόνη (FNA – Fine Needle Aspiration Biopsy) που προσαρμόζεται σε μια σύριγγα και επιτρέπει την αναρρόφηση κυττάρων από την ύποπτη περιοχή του μαστού.
• Ιστολογική βιοψία με βελόνη 
  Η βιοψία αυτή είναι παρόμοια με την FNA, αλλά η βελόνη είναι μεγαλύτερης διαμέτρου και απαιτείται τοπική αναισθησία και μικρή τομή. Η διαφορά με την κυτταρολογική βιοψία συνίσταται στο ότι το υλικό που μελετά ο παθολογοανατόμος είναι ιστολογικό.
• Στερεοτακτική βιοψία 
  Η λήψη του ιστολογικού γίνεται με την βοήθεια και την καθοδήγηση ειδικών μηχανημάτων, ώστε να είναι βέβαιη η αφαίρεση υλικού από την ύποπτη περιοχή, ιδίως όταν η βλάβη του μαστού δεν είναι ψηλαφητή.
• Ανοιχτή χειρουργική βιοψία 
  Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ταυτοποίηση της φύσης της ύποπτης περιοχής απαιτεί χειρουργική αφαίρεση. Άλλοτε με ταχεία βιοψία, δηλαδή άμεση απάντηση στο ερώτημα «καλοήθης ή κακοήθης» και άλλοτε με μόνιμη ιστολογική εξέταση κατά την οποία η απάντηση δίνεται μέσα σε ορισμένες ώρες. 

Οι πρώτες τρεις βιοψίες μπορούν να γίνουν και εκτός νοσοκομείου, ενώ η ανοιχτή χειρουργική βιοψία γίνεται στο χειρουργείο. 

Πηγή: Δημήτρης Λινός (2008), «Βιοψία Μαστού», Πάνω απ’όλα Γυναίκα, Οδηγός για τον Καρκίνο του Μαστού, Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/), Εκδόσεις Διόπτρα

Η σταδιοποίηση καρκίνου του μαστού και η σημασία της 

Η σωστή σταδιοποίηση του καρκίνου του μαστού είναι εξαιρετικής σημασίας. Όχι μόνο επιτρέπει την ακριβή πρόγνωση αλλά επίσης, σε πολλές επιπτώσεις, η απόφαση για τη θεραπεία βασίζεται κατά πολύ στην ταξινόμηση κατά ΤΝΜ (Πίνακας 2). Έτσι, τα στάδια του καρκίνου του μαστού καθορίζονται σύμφωνα με την ταξινόμηση κατά TNM (American Joint Committee, 1992), κατά την οποία ο καρκίνος του μαστού σταδιοποιείται ανάλογα με το μέγεθος του πρωτοπαθούς όγκου (Τ), την προσβολή των σύστοιχων μασχαλιαίων λεμφαδένων (N) και την παρουσία ή όχι μεταστάσεων (Μ). 

Τα στάδια του καρκίνου του μαστού κατά ΤΝΜ 

Υπάρχουν λοιπόν, τέσσερα στάδια. 

– Το Στάδιο 0 

Είναι ο καρκίνος in situ που εντοπίζεται στο σημείο προέλευσής του και δεν έχει αρχίσει να διηθεί τους γύρω ιστούς ή να διασπείρεται και περιλαμβάνει τα in situ λοβώδη καρκινώματα και τα in situ καρκινώματα των εκφορητικών πόρων του μαστού.

– Στο Στάδιο Ι 

(Τ1ΝΟΜΟ) ο όγκος είναι μεγέθους 2cm ή μικρότερος και δεν υπάρχει ένδειξη διασποράς στους λεμφαδένες ή σε απομακρυσμένα σημεία. 

– Το Στάδιο ΙΙ Α 

Περιλαμβάνει τις κατηγορίες Τ0Ν1Μ0, όπου δεν υπάρχει ένδειξη πρωτοπαθούς όγκου αλλά διακρίνεται μετάσταση στους μασχαλιαίους λεμφαδένες, Τ2Ν0Μ0, με όγκο μεγαλύτερο από 2cm αλλά όχι μεγαλύτερο από 5cm και χωρίς διασπορά στους λεμφαδένες.

– Στο Στάδιο ΙΙ Β 

Περιλαμβάνονται οι κατηγορίες Τ2Ν1Μ0, με όγκο 2-5cm και με θετικούς λεμφαδένες και Τ3Ν0Μ0, με όγκο μεγαλύτερο από 5cm χωρίς λεμφαδενικές μεταστάσεις.

– Το Στάδιο ΙΙΙ Α 

Στη συνέχεια, αποτελείται από τις κατηγορίες Τ0Ν2Μ0, Τ1Ν2Μ0, Τ2Ν2Μ0, Τ3Ν1Μ0 και Τ3Ν2Μ0, κατά τις οποίες ο όγκος είναι μεγαλύτερος από 5cm και διακρίνεται προσβολή των σύστοιχων μασχαλιαίων λεμφαδένων που συμφύονται μεταξύ τους ή με άλλους ιστούς.

– Το Στάδιο ΙΙΙ Β 

Περιλαμβάνονται οι κατηγορίες Τ4 anyN M0 και anyT N3 Μ0, όπου υπάρχουν προσβεβλημένοι θωρακικοί λεμφαδένες και ο όγκος επεκτείνεται στο θωρακικό τοίχωμα ή προσβάλλει και εξελκώνει το δέρμα.

– Τέλος, το Στάδιο ΙV 

Περιλαμβάνει κατηγορίες με οποιοδήποτε μέγεθος όγκου, με διασπορά στους λεμφαδένες, αλλά και με απομακρυσμένες μεταστάσεις ή προσβολή του δέρματος και του θωρακικού τοιχώματος πέρα από την περιοχή του μαστού. 

Πηγή: American Joint Committee, «Σταδιοποίηση του καρκίνου του μαστού», Πάνω απ’όλα Γυναίκα, Οδηγός για τον Καρκίνο του Μαστού, Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/), Εκδόσεις Διόπτρα 

Η θεραπεία έχει ως αρχικό στόχο της την αφαίρεση της ορατής νόσου. 

Το πρώτο βήμα λοιπόν στην αντιμετώπιση της νόσου είναι συνήθως η εγχείρηση. Το είδος της εγχείρησης θα συζητήσει ο Χειρουργός με την ασθενή. Μετά την εγχείρηση και με βάση ορισμένα στοιχεία που θα προκύψουν κυρίως από την ιστολογική εξέταση μπορεί στη συνέχεια να χρειαστεί Ακτινοθεραπεία, Χημειοθεραπεία, Ορμονοθεραπεία. 

Από τι εξαρτάται η μετεγχειρητική θεραπεία; 

Τα στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη στην επιλογή της μετεγχειρητικής θεραπείας είναι: 

• το μέγεθος και η διαφοροποίηση του όγκου,
• η ύπαρξη ορμονικών υποδοχέων,
• το αποτέλεσμα της εξέτασης του Ηer2/neu
• η γενική κατάσταση της υγείας,
• το ιστορικό εμμηνόπαυσης, κ.α. 

Μετεγχειρητική Θεραπεία 

Η μετεγχειρητική θεραπεία περιλαμβάνει την Ακτινοθεραπεία, τη Χημειοθεραπεία και την Ορμονοθεραπεία. 

Έχει ως σκοπό να καταστρέψει κακοήθη κύτταρα που ενδεχομένως έχουν μείνει στο σώμα μετά από την εγχείρηση και να αποτρέψει την επανεμφάνιση της νόσου. 

Ακτινοθεραπεία 

Ακτινοθεραπεία χορηγείται ως συμπλήρωμα των «συντηρητικών» χειρουργικών επεμβάσεων, όπως η ογκεκτομή ή η μερική μαστεκτομή, καθώς και σε ορισμένες περιπτώσεις μετά από ριζική μαστεκτομή όταν υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγείται επίσης προεγχειρητικά με σκοπό να ελαττώσει το μέγεθος ενός μεγάλου όγκου. Η ακτινοθεραπεία έχει ορισμένες πιθανές παρενέργειες τις οποίες πρέπει να γνωρίζει μια γυναίκα και να συζητήσει με τον Ακτινοθεραπευτή πριν αρχίσει θεραπεία. Οι παρενέργειες αυτές περιορίζονται με την πρόοδο της τεχνολογίας. 

Χημειοθεραπεία 

Η Χημειοθεραπεία καταστρέφει κύτταρα που έχουν μεταναστεύσει από τον αρχικό όγκο. Χορηγείται συνήθως ενδοφλεβίως σε κύκλους και η χορήγησή της δεν απαιτεί εισαγωγή σε Νοσοκομείο. Σε ορισμένες περιπτώσεις η Χημειοθεραπεία χορηγείται και σε προεγχειρητικά και ονομάζεται εισαγωγική Χημειοθεραπεία. Υπάρχουν αρκετά φάρμακα χρήσιμα στη θεραπεία του καρκίνου μαστού και χορηγούνται συνήθως σε συνδυασμούς 2 ή 3 φαρμάκων. Η Χημειοθεραπεία έχει αρκετές παρενέργειες κυρίως από το αίμα, το γαστρεντερικό σωλήνα και τα μαλλιά. Οι παρενέργειες αυτές σήμερα περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό και είναι γενικά παροδικές. 

Ορμονοθεραπεία 

Εάν οι υποδοχείς των ορμονών είναι θετικοί μπορεί να χρησιμοποιηθεί Ορμονοθεραπεία μόνη ή σε συνδυασμό με Χημειοθεραπεία και /ή Ακτινοθεραπεία. Συνήθως χορηγείται Ταmoxifen, που ονομάζεται συχνά ανιοιστρογόνο, για πέντε χρόνια. Πρόσφατα χρησιμοποιούνται επίσης φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς της αρωματάσης, είτε στη θέση του Ταmoxifen ή διαδοχικά. Η Ορμονοθεραπεία χορηγείται συνήθως από το στόμα και έχει λιγότερες παρενέργειες από τη Χημειοθεραπεία. Μπορεί όμως να προκαλέσει και αυτή σε λίγες περιπτώσεις σημαντικές παρενέργειες και γι’ αυτό χρειάζεται ιατρική παρακολούθηση κατά τη χορήγησή της. 

Παρακολούθηση 

Ο Γιατρός θα συστήσει μετά την εγχείρηση ένα πρόγραμμα περιοδικού κλινικό-εργαστηριακού ελέγχου που στηρίζεται σε ορισμένες γενικά αποδεκτές προδιαγραφές και συγχρόνως εξατομικευμένα. 

Γενικευμένος Καρκίνος Μαστού 

Οι μεταστάσεις του καρκίνου του μαστού αντιμετωπίζονται με εγχείρηση, Ακτινοθεραπεία και κυρίως με Ορμονοθεραπεία και Χημειοθεραπεία. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μεγάλη πρόοδος και στην Ορμονοθεραπεία και στη Χημειοθεραπεία. Νεότερα θεραπευτικά μέσα, όπως τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν επίσης προστεθεί στην καθημερινή πράξη. Πολλά άλλα φάρμακα, που δεν έχουν αντικαρκινική δράση μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με τη Χημειοθεραπεία ή Ορμονοθεραπεία και να προσφέρουν σημαντική βοήθεια. Ο γενικευμένος καρκίνος μαστού μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να θεωρηθεί μια χρόνια νόσος, της οποίας η αντιμετώπιση κάθε χρόνο βελτιώνεται. 

Πηγή: Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/) 

Η διατροφή αποτελεί βασικό συστατικό της θεραπείας και αποκατάστασης του καρκίνου, καθώς βοηθά τους ασθενείς να αντιμετωπίσουν καλύτερα την ασθένεια. Ωστόσο, δεδομένης της εστίασης στον καρκίνο και τη θεραπεία του, η διατροφή συχνά παραμελείται, αφήνοντας στους ασθενείς και 

τις οικογένειές τους αμφιβολίες, ερωτήσεις και την ανάγκη για πρακτική καθοδήγηση σχετικά με το πώς να τρώνε καλύτερα σε καθημερινή βάση, ειδικά κατά τη διάρκεια της θεραπείας. 

Η διατροφή είναι ένα σημαντικό ζήτημα για τους ασθενείς με καρκίνο. Για τους ασθενείς, η λήψη οδηγιών από τους ειδικούς από νωρίς είναι καθοριστική για τη καλύτερη πορεία της θεραπείας και την ελαχιστοποίηση των παρενεργειών. Απαιτείται η ανάγκη για ενδυνάμωση ασθενών με καρκίνο και μια ενιαία προσπάθεια για την εφαρμογή των υφιστάμενων κατευθυντήριων γραμμών σε καθημερινές ογκολογικές ρυθμίσεις (www.essoweb.org). 

Πηγή: Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού “Άλμα Ζωής ̈ Ν. Αχαΐας https://almazoispatras.gr/, Ανακτήθηκε από το​Nutrition: Crucial component for cancer treatment

Τι είναι το λεμφοίδημα; 

Λεμφοίδημα ονομάζεται το οίδημα ενός τμήματος του σώματος, ιδιαίτερα των άκρων, που προκαλείται από την ανώμαλη συσσώρευση του λεμφικού υγρού. Η λέμφος αποτελεί μέρος του αμυντικού μηχανισμού του σώματος. Καθαρίζει τους ιστούς από διάφορους παθογόνους οργανισμούς, στην συνέχεια περνά και φιλτράρεται μέσα από τους λεμφαδένες, ενώ τέλος ενώνεται με την φλεβική κυκλοφορία στην πορεία προς την καρδιά. 

Τι προκαλεί το λεμφοίδημα; 

Το λεμφοίδημα μπορεί να είναι πρωτοπαθές ή δευτεροπαθές. Το πρωτοπαθές προκαλείται χωρίς εμφανή αιτία, ενώ το δευτεροπαθές προκαλείται χωρίς εμφανή αιτία, ενώ το δευτεροπαθές προκαλείται μετά από τραυματισμό, ουλή ή εκτομή στους λεμφαδένες (π.χ. μετά από χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού σε συνδυασμό με ακτινοβολία στην περιοχή). Αυτό συμβαίνει λόγω της μειωμένης μεταφορικής ικανότητας του λεμφικού φορτίου από το Λεμφικό Σύστημα. Το οίδημα αυτό μπορεί να υποχωρήσει ή να μεταβληθεί σε χρόνιο λεμφοίδημα. 

Ποιες οι πρώτες ενδείξεις λεμφοιδήματος; 

Αρχικά εμφανίζεται «βάρος» κυρίως στο ανώτερο τμήμα του άκρου, μούδιασμα και ελαφρύς πόνος. Με την ξεκούραση τα συμπτώματα υποχωρούν. Στη συνέχεια εμφανίζεται ελαφρύ οίδημα που υποχωρεί όταν το άκρο τοποθετηθεί σε ανάρροπη θέση. Προοδευτικά το οίδημα οργανώνεται, ενώ πρωτεΐνη και νερό συσσωρεύονται στους ιστούς. 

Πού πρέπει να απευθυνθεί μια γυναίκα όταν εμφανίσει συμπτώματα λεμφοιδήματος; 

Η γυναίκα την πρώτη ενημέρωση για την πιθανότητα να εμφανίσει λεμφοίδημα θα πρέπει να την λαμβάνει ενώ ακόμα νοσηλεύεται στο νοσοκομείο μετά την χειρουργική επέμβαση στην οποία έχει υποβληθεί. Πρέπει να την επισκέπτεται ο εξειδικευμένος Φυσιοθεραπευτής, μετά από οδηγία του θεράποντος Ιατρού, να της αναλύει τους κινδύνους, να δίνει οδηγίες για τον τρόπο χρήσης του μέλους και πρακτικές πρόληψης του λεμφοιδήματος. Επίσης να την εφοδιάζει με τα κατάλληλα έντυπα που θα την βοηθήσουν να αποκτήσει την απαραίτητη γνώση, ώστε να προφυλαχτεί από τυχόν επιπλοκές, αλλά και ενημέρωση για το τι θα πρέπει να κάνει μόλις αντιληφθεί ότι κάτι αλλάζει στο σώμα της. 

Φυσικά επειδή όλοι γνωρίζουμε τι συμβαίνει στην πραγματικότητα, είναι γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες δεν έχουν καμία ενημέρωση ή έχουν ελλειπή ενημέρωση. Για το λόγο αυτό μόλις αντιληφθούν την ύπαρξη ακόμα και ήπιου οιδήματος θα πρέπει να απευθυνθούν αρχικά στον θεράποντα Ιατρό τους ώστε να γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις και να αποκλειστεί η πιθανότητα υποτροπής της νόσου. Στη συνέχεια επιβάλλεται να επισκεφθούν τον εξειδικευμένο 

Φυσικοθεραπευτή, κατάλληλα εκπαιδευμένο στην αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος, να αξιολογήσει την κατάσταση, να ορίσει τους στόχους και ανάλογα να καθορίσει το θεραπευτικό πλάνο. Πρέπει να τονιστεί ότι ο χρόνος έναρξης της θεραπείας είναι καθοριστικός στην τελική εξέλιξη. 

Τι επιπτώσεις έχει; 

Οι επιπτώσεις εξαρτώνται από το στάδιο του λεμφοιδήματος. Τα στάδια είναι: 

Στάδιο Ι ή Αναστρέψιμο Στάδιο: Η πίεση προκαλεί αποτύπωμα στο μέλος, ενώ το οίδημα υποχωρεί προσωρινά αν τοποθετηθεί το άκρο σε ανάρροπη θέση. 

Στάδιο ΙΙ ή Μη Αυτόνομα Αναστρέψιμο Στάδιο: Αν το λεμφοίδημα δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και εξακολουθήσει να υφίσταται θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε προοδευτική σκλήρυνση της περιοχής. Η δυνατότητα δημιουργίας αποτυπώματος μειώνεται διαρκώς, ενώ στο τέλος δεν είναι πλέον εφικτή. Η ανάρροπη θέση δεν οδηγεί στην υποχώρηση του οιδήματος. 

Στάδιο ΙΙΙ ή Λεμφοστατική Ελεφαντίαση, η οποία χαρακτηρίζεται από: 

• Μεγάλη αύξηση του οιδήματος, σε τέτοιο βαθμό που το άκρο να θυμίζει το άκρο ενός ελέφαντα.
• Σκλήρυνση του δέρματος με την μορφή χόνδρων (παχυδερμία). – Ανάπτυξη σαρκωμάτων. 

Η επίπτωση του λεμφοιδήματος του βραχίονα εξαρτάται από την έκταση της χειρουργικής επέμβασης, τον αριθμό των αφαιρεθέντων λεμφαδένων, την ακτινοθεραπεία καθώς και την ηλικία και το βάρος της ασθενούς. 

Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα του βραχίονα είναι πιο σύνηθες σε παχύσαρκες ασθενείς. Έτσι η παχυσαρκία μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους παράγοντες κινδύνου που ευνοούν την ανάπτυξη λεμφοιδήματος. Επίσης, είναι πιθανόν να υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της επίπτωσης του λεμφοιδήματος και της ηλικίας της ασθενούς. Γυναίκες μεγαλύτερες των 55 ετών αναπτύσσουν κλινικά σημαντικό λεμφοίδημα σε ποσοστό 22% των περιπτώσεων, ενώ γυναίκες μικρότερες των 55 ετών σε ποσοστό 14% των περιπτώσεων. Μια στατιστικά σημαντική, αυξημένη εμφάνιση των συμπτωμάτων έχει αναφερθεί σε γυναίκες που εργάζονταν κατά το πρώτο έτος μετά την εγχείρηση. 

Η εξοίδηση του βραχίονα μετά από μια παρατεταμένη περίοδο χωρίς οίδημα μπορεί να αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα υποτροπής του όγκου. 

Η συχνότητα του λεμφοιδήματος μετά από θεραπεία καρκίνου του μαστού ποικίλει σε σημαντικό βαθμό στη βιβλιογραφία. Ωστόσο υπήρξε μια σαφής φθίνουσα τάση εμφάνισης λεμφοιδήματος από την δεκαετία του ’60. Η πρώιμη διάγνωση της νόσου χάρη στον προ-συμπτωματικό έλεγχο και η ακόλουθη, με μικρότερες χειρουργικές επεμβάσεις, θεραπευτική αγωγή έχουν παίξει αναμφίβολα σημαντικό ρόλο. Η ορθή διάγνωση της ενδεικτικής κατάστασης των λεμφαδένων ενδεχομένως να περιορίσει περισσότερο την εφαρμογή ριζικής μαστεκτομής με συνολική μείωση της μετά–θεραπευτικής επίπτωσης του λεμφοιδήματος. 

Η αποκοπή ή η απολίνωση λεμφαγγείων καθώς και η εκρίζωση λεμφαδένων είναι υπεύθυνες για τον σχηματισμό παράπλευρης κυκλοφορίας. Η ακτινοθεραπεία φαίνεται να διαταράσσει αυτήν τη διαδικασία αναγέννησης. Επιπροσθέτως, προκαλεί αντίδραση στους εναπομείναντες λεμφαδένες με επακόλουθη ίνωση. Η συνοδός μερική απόφραξη των κόλπων των λεμφαδένων καταλήγει σε μη αναστρέψιμη μείωση της ροής της λέμφου εντός των αδένων. 

Οι λεμφαδένες που δεν δέχτηκαν ακτινοβολία και αποτελούν μέρος της παράπλευρης κυκλοφορίας, έχουν διατεταγμένους κόλπους λόγω του αυξημένου όγκου της λέμφου. Μια επακόλουθη αύξηση του μεγέθους των λεμφαδένων είναι επίσης ενδεχόμενη. 

Στο πρωτοπαθές λεμφοίδημα, πρωτεΐνη συσσωρεύεται στους ιστούς προκαλώντας ινοσκλήρυνση εάν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα. Επιπλέον οι διαδικασίες μεταβολισμού στον διάμεσο ιστό διαταράσσονται από το οίδημα και διευκολύνονται οι διαδικασίες φλεγμονής με όλες τις αρνητικές συνέπειές τους για την κυκλοφορία της λέμφου. 

Υπάρχει θεραπεία; 

Υπάρχει σύγχυση στον τρόπο αντιμετώπισης του λεμφοιδήματος. Υπάρχουν εκείνοι που θεωρούν ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει, ενώ υπάρχουν και εκείνοι που προτείνουν ακόμα και χειρουργική αντιμετώπιση. Η αλήθεια είναι ότι ανάλογα με το στάδιο του λεμφοιδήματος και την ταχύτητα της θεραπευτικής αντιμετώπισης προκύπτουν τα αποτελέσματα. Το λεμφοίδημα ακόμα όταν δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ολοκληρωτικά, υπάρχουν πολλοί θεραπευτικοί τρόποι που μπορούν να το ελέγξουν και να το περιορίσουν επιτυγχάνοντας ένα καλό αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα, ενώ απαλλάσσουν τον ασθενή από πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους. 

Η θεραπεία περιλαμβάνει συνδυασμό μηχανημάτων φυσικοθεραπείας, λεμφικής παροχέτευσης, επίδεσης, ασκήσεων και τη φροντίδα του δέρματος. 

Η λεμφική παροχέτευση αποτελεί το βασικό τμήμα της θεραπείας. Ο σκοπός της είναι να ενεργοποιήσει και να κινητοποιήσει το λεμφικό υγρό, ώστε να απομακρυνθεί από την πάσχουσα περιοχή. Αντενδείκνυται όταν υπάρχει φλεγμονή σε εξέλιξη, καρδιακή ανεπάρκεια ή θρόμβωση. 

Η επίδεση βελτιώνει την ελαστικότητα της περιοχής, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει τη ροή της λέμφου. Αντί της επίδεσης μπορεί να εφαρμοστεί ειδικό «γάντι» διαβαθμισμένης συμπίεσης. 

Το πρόγραμμα των ασκήσεων γίνεται πάντα ενώ ο ασθενής φορά το ειδικό «γάντι». Ο σκοπός των ασκήσεων είναι: 

• Κινητοποίηση του λεμφικού υγρού.
• Διατήρηση ή βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων.
• Βελτίωση της στάσης του σώματος. 

Η καλή υγιεινή του δέρματος παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή επιπλοκών του λεμφοιδήματος. Ακόμα και ο πιο μικρός τραυματισμός του δέρματος μπορεί να αποτελέσει την πύλη εισόδου μικροβίων. Σε περίπτωση φλεγμονής το μέλος γίνεται ερυθρό και ζεστό ενώ προκαλείται κακουχία. Απαιτείται άμεση αντιμετώπιση με αντιβίωση και διακοπή της θεραπείας του λεμφοιδήματος. 

Τι πρέπει να προσέχει μια γυναίκα για να μην εμφανίσει λεμφοίδημα; 

Πρέπει να ακολουθεί τις παρακάτω βασικές οδηγίες: 

• Αποφύγετε τις ακραίες θερμοκρασίες, τα καυτά μπάνια, τη σάουνα, ενώ μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνετε στην αποφυγή εγκαυμάτων.
• Προσοχή στις λοιμώξεις. Αν συμβούν απαιτείται άμεση αντιμετώπιση με αντιβίωση.
• Μην σηκώνετε ή μεταφέρετε βαριά αντικείμενα. – Μην φοράτε σφιχτά ρούχα, δαχτυλίδια, βραχιόλια κτλ.
• Προσοχή στη διατροφή. Ελάχιστο αλάτι, ελάχιστα τηγανιτά, αρκετά φρούτα και λαχανικά. 
• Δίνετε σημασία στην διατήρηση κανονικού σωματικού βάρους. Η παχυσαρκία ευνοεί την εμφάνιση λεμφοιδήματος.
• Όχι αλκοόλ και κάπνισμα.
• Σχολαστική φροντίδα της επιδερμίδας και των νυχιών. 
• Να κοιμόμαστε με το πάσχον μέλος σε ανάρροπη θέση.
• Ασκηθείτε με δραστηριότητες μικρής έντασης αλλά μεγάλης αποτελεσματικότητας, όπως είναι το κολύμπι, το περπάτημα, κ.α., ενώ δεν θα πρέπει να αμελείτε το θεραπευτικό πρόγραμμα ασκήσεων που σας έχει δώσει ο Φυσιοθεραπευτής.
• Ακόμα και για το ελάχιστο λεμφοίδημα ακολουθήστε το ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα αποκατάστασης.
• Ταξιδεύετε φορώντας το ελάχιστο γάντι, με το μέλος σε ανάρροπη θέση.
• Μην επιτρέπετε να σας παίρνουν αίμα ή να σας μετρούν την αρτηριακή πίεση από το πάσχον μέλος.
• Ενυδατώνετε την επιδερμίδα σας τακτικά με καλλυντικά που έχουν χαμηλό ή ουδέτερο ph.
• Χρησιμοποιείτε γάντια στις δουλειές του σπιτιού ή στην φροντίδα κατοικίδιων ζώων. 

Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα που ήδη έχει εμφανίσει λεμφοίδημα; 

Πρέπει να γίνει απόλυτα κατανοητό ότι η άμεση αντιμετώπιση είναι καθοριστική για την εξέλιξη του λεμφοιδήματος. Σε μελέτη που κάναμε (Δευτεροπαθές Λεμφοίδημα – Έλεγχος Αποτελεσματικότητας της Θεραπείας, Χαρ. Τιγγινάγκας, Αθηνά Κατσιμήτρου, Αθήνα 2008) βρέθηκε ότι παρόλο που η αποτελεσματικότητα της θεραπείας είναι σαφώς μεγαλύτερη στο Στάδιο Ι, το 93,3% των ασθενών προσήλθαν για Θεραπεία όταν ήταν πλέον στο Στάδιο ΙΙ. Σε σχετική ερώτηση που τους υποβλήθηκε, απάντησαν ότι δεν προσήλθαν νωρίτερα για Θεραπεία γιατί κανείς δεν τους το πρότεινε. Δεν είχαν ενημέρωση ούτε γιατί κανείς δεν τους το πρότεινε. Δεν είχαν ενημέρωση ούτε γιατί προκλήθηκε το οίδημα, ούτε τι μπορούσαν να κάνουν στη συνέχεια. Θεωρούμε ότι ακριβώς αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα που θα πρέπει να διαχειριστούμε όλοι εμείς που ασχολούμαστε με την Ογκολογική Αποκατάσταση. Η ενημέρωση των ασθενών, για τις πιθανές επιπλοκές και τον τρόπο αντιμετώπισης των, είναι μέρος των υποχρεώσεων μας προς αυτούς. 

Η γυναίκα, λοιπόν, που ήδη έχει εμφανίσει λεμφοίδημα θα πρέπει να απευθυνθεί άμεσα στον εξειδικευμένο Φυσικοθεραπευτή, ενώ αυτονόητο είναι ότι πρέπει να ακολουθεί τις βασικές οδηγίες που περιγράφονται παραπάνω. 

Πηγή: Χαράλαμπος Τιγγινάγκας, MT, CST, MNT, Φυσικοθεραπευτής, Προϊστάμενος Τμ. Φυσικοθεραπείας Νοσοκομείου «Ο Άγιος Σάββας», www.physio.gr. Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/) 

Η σημασία του γονιδιακού ελέγχου στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού 

Πόσα είδη καρκίνου υπάρχουν 

Τα διάφορα όργανα του σώματος του ανθρώπου περιέχουν συνολικά περί τα 200 είδη διαφορετικών κυττάρων. Κάθε είδος κυττάρου μπορεί να αναπτύξει εν δυνάμει καρκίνο, κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου. Αντίθετα λοιπόν με ότι πιστεύεται, ο καρκίνος δεν είναι μια ενιαία οντότητα αλλά αποτελείται από αρκετές εκατοντάδες (ή ίσως χιλιάδες) διαφορετικών ειδών καρκίνου. 

Οι πιο συχνές μορφές καρκίνου στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο καρκίνος του πνεύμονα, του παχέος εντέρου, του μαστού και του προστάτη με περίπου 400.000 νέα κρούσματα κάθε χρόνο για κάθε ένα είδος καρκίνου. Ακολουθούν σε συχνότητα οι καρκίνοι του στομάχου, της ουροδόχου κύστεως, του παγκρέατος, της στοματικής κοιλότητας, των νεφρών, του ενδομητρίου, των ωοθηκών κ.λ.π. 

Η θνησιμότητα κάθε είδους καρκίνου ποικίλει. Τη μεγαλύτερη θνησιμότητα εμφανίζουν ο καρκίνος του παγκρέατος και των πνευμόνων, ενώ τη μικρότερη ο καρκίνος του θυρεοειδούς. 

Με αναγωγή από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο εκτιμάται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν 6.000 νέα κρούσματα καρκίνου μαστού στις γυναίκες, 60 στους άντρες και 600 νέα κρούσματα καρκίνου των ωοθηκών το χρόνο. 

Πώς δημιουργείται ο καρκίνος 

Ο καρκίνος προκαλείται από κάποιες αλλαγές-μεταλλάξεις στο γενετικό υλικό του ανθρώπου που θα διαγνωστεί με καρκίνο. Οι αλλαγές αυτές μπορεί να προκληθούν από ιοντίζουσες ακτινοβολίες όπως οι ακτίνες Χ, η υπεριώδης ακτινοβολία, οι ελεύθερες ρίζες, οι αλκυλιωτικοί παράγοντες, οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες και τέλος τυχαία λάθη που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του πολλαπλασιασμού του γενετικού υλικού του ανθρώπου. 

Ο οργανισμός του ανθρώπου έχει πέντε διαφορετικούς και συμπληρωματικούς μηχανισμούς επιδιόρθωσης των λαθών που συμβαίνουν. 

Σε ορισμένους ανθρώπους κάποιο από τα γονίδια που συμμετέχουν στους μηχανισμούς επιδιόρθωσης του γενετικού υλικού φέρει μία μετάλλαξη η οποία επηρεάζει τη λειτουργία τους. Η μετάλλαξη αυτή δημιουργεί την προδιάθεση στον καρκίνο. Με άλλα λόγια, σε ορισμένους ανθρώπους οι μηχανισμοί επιδιόρθωσης του DNA εμφανίζουν κάποια δυσλειτουργία, η οποία μπορεί να είναι και ο λόγος ανάπτυξης του καρκίνου σε κάποια φάση της ζωής του συγκεκριμένου ανθρώπου. 

Πώς κληρονομούνται ορισμένες μορφές καρκίνου 

Κάθε όργανο του ανθρώπινου σώματος μπορεί δυνητικά να παρουσιάσει καρκίνο. Ένα μέρος των περιστατικών (5-30%) κάθε καρκίνου οφείλεται κυρίως σε κληρονομικούς παράγοντες και λέγεται οικογενής ή κληρονομικός καρκίνος ενώ ένα άλλο μέρος (70-95%) οφείλεται σε τυχαίους παράγοντες που δεν γνωρίζουμε και λέγεται σποραδικός. Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι το είδος του καρκίνου το οποίο εμφανίζει το μεγαλύτερο ποσοστό κληρονομικότητας. Με τα σημερινά δεδομένα περίπου το 25% του καρκίνου των ωοθηκών οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες. Αντίστοιχα για τον καρκίνο του μαστού το ποσοστό αυτό κυμαίνεται γύρω στο 10%. Τα ποσοστά αυτά ποικίλουν από όργανο σε όργανο. 

Περίπου το 30% του καρκίνου του μαστού λέγεται οικογενής. Ενώ το 10% είναι κληρονομικός. Οι έννοιες «οικογενής» και «κληρονομικός» κατ ́ άλλους ταυτίζονται ενώ στο συγκεκριμένο κείμενο θα τις θεωρήσουμε ως διαφορετικές. Ο κληρονομικός καρκίνος εμπεριέχεται στον οικογενή. Ο οικογενής μπορεί να μην οφείλεται αποκλειστικά σε κληρονομικούς παράγοντες αλλά και σε διατροφικούς ή περιβαλλοντικούς, δεδομένου ότι τα μέλη μιας οικογένειας συνήθως ζουν στο ίδιο περιβάλλον και τρέφονται με το ίδιο φαγητό. Άρα εκτίθενται στους ίδιους περιβαλλοντικούς ή διατροφικούς παράγοντες κινδύνου. 

Όσον αφορά τον κληρονομικό καρκίνο του μαστού σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα από 20 γονίδια μεταλλάξεις των οποίων έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση καρκίνου σε νέες ηλικίες. Η μέση ηλικία εμφάνισης του σποραδικού καρκίνου του μαστού είναι τα 54 χρόνια ενώ η μέση ηλικία εμφάνισης του κληρονομικού καρκίνου του μαστού που οφείλεται στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 είναι τα 42 χρόνια. Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι η διάγνωση του καρκίνου του μαστού γίνεται 12 χρόνια νωρίτερα. Αντίστοιχα η μέση ηλικία διάγνωσης του σποραδικού καρκίνου των ωοθηκών είναι τα 64 χρόνια ενώ του κληρονομικού τα 52. 

Τα πιο γνωστά γονίδια είναι το BRCA1 και το BRCA2. Οι γυναίκες που φέρουν μετάλλαξη σε ένα από τα γονίδια αυτά έχουν περίπου 85% πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο μαστού μέχρι την ηλικία των 75 χρόνων και ~50% μέχρι την ηλικία των 50 χρόνων. Υπάρχουν και άλλα γονίδια, μεταλλάξεις στα οποία προσδίνουν υψηλή πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού όπως το TP53, PALB2, STK11, PTEN, RAD51C, RAD51D, ATM και άλλα. 

Η ανάλυση των μεταλλάξεων αυτών γίνεται σε δείγμα αίματος από το οποίο απομονώνεται το γενετικό υλικό. 

Σχέση της γενετικής ανάλυσης με τη χειρουργική και φαρμακευτική αγωγή 

Η σημασία της γνώσης εάν μία γυναίκα είναι υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου μαστού συνδέεται τόσο με τη χειρουργική όσο και με τη φαρμακευτική αντιμετώπιση του περιστατικού. Για παράδειγμα μια γυναίκα που έχει διαγνωστεί με καρκίνο μαστού και φέρει μία μετάλλαξη σε κάποιο από τα γονίδια BRCA1, BRCA2 είναι πιθανό να της προταθεί από το χειρουργό της να κάνει αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή ώστε να εκμηδενίσει σχεδόν την πιθανότητα εμφάνισης του καρκίνου και στο άλλο στήθος. Επίσης μπορεί να της προταθεί και η ωοθηκεκτομή μετά την ηλικία των 40-50 χρόνων. 

Όλες αυτές οι επιλογές εξειδικεύονται βέβαια σε κάθε περίπτωση ανάλογα με το ιστορικό, το είδος του καρκίνου, την οικογενειακή κατάσταση και άλλους παράγοντες και συζητούνται με τον θεράποντα ιατρό. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε περιστατικό είναι μοναδικό και έχει μοναδικό τρόπο αντιμετώπισης! 

Όσον αφορά τη φαρμακευτική αγωγή, έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια εξειδικευμένα φάρμακα (αναστολείς της PARP) τα οποία φαίνεται ότι έχουν πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε γυναίκες με καρκίνο των ωοθηκών αλλά και πρόσφατα με καρκίνο μαστού που φέρουν μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά. 

Τέλος σχετικά τις υγιείς γυναίκες που φέρουν μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά, συστήνεται παρακολούθηση των μαστών από νεαρή ηλικία με κλασσική μαστογραφία αλλά και μαγνητική μαστογραφία και υπέρηχο ώστε να ανιχνευθεί σε αρχικό στάδιο οποιαδήποτε καρκινική αλλοίωση προκύψει. 

Βεβαίως μπορεί να προταθούν και χειρουργικές παρεμβάσεις οι οποίες όμως εξαρτώνται από το οικογενειακό ιστορικό της συγκεκριμένης γυναίκας, την ηλικία της και πολλούς άλλους παράγοντες. Όλα αυτά θα συζητηθούν και πάλι με τον θεράποντα ιατρό. 

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γενετική ανάλυση έχει συμβάλλει πολύ ουσιαστικά την τελευταία δεκαετία στην καλύτερη διαχείριση και πρόληψη του καρκίνου του μαστού. 

Πηγή: Κούλης Γιαννουκάκος, Διευθυντής Ερευνών, Εργαστήριο Μοριακής Διαγνωστικής IΠΡΕΤΕΑ, Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος. Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» (https://www.almazois.gr/) 

Τι σημαίνει προχωρημένος καρκίνος μαστού 

Σύμφωνα με την IARC, International Agency for Research on Cancer, ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την πιο κοινή μορφή καρκίνου μεταξύ των γυναικών, με περίπου 1.000.000 νέα κρούσματα παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι 1 στις 8 γυναίκες στην Αμερική και 1 στις 9 στην Ευρώπη θα νοσήσει από αυτή την αρρώστια κάποια στιγμή στη ζωή της. 

Στην Ευρώπη, το 60% των κρουσμάτων καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκεται σε πρώιμο στάδιο, δηλαδή χειρουργήσιμο, ποσοστό που στην Ελλάδα είναι πολύ μικρότερο. 

Το υπόλοιπο 40% θα έχει τοπικά προχωρημένη μεταστατική νόσο από την αρχή. Στο ποσοστό αυτό πρέπει να προσθέσουμε όσες ασθενείς υποτροπιάζουν κάθε χρόνο για να έχουμε μια ακριβή εικόνα της συχνότητας και του αριθμού των γυναικών από μεταστατική νόσο στην χώρα μας. 

Μετάσταση ονομάζεται η μετακίνηση καρκινικών κυττάρων από τον πρωτοπαθή όγκο, μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, σε άλλα σημεία του οργανισμού και η δημιουργία νέων κακοήθων όγκων. Η δυνατότητα μετάστασης είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά όλων των κακοήθων όγκων και του καρκίνου του μαστού. 

Όταν ο πρωτοπαθής όγκος προσβάλλει γειτονικούς λεμφαδένες και περιβάλλοντες ιστούς, η μετάσταση χαρακτηρίζεται τοπική η περιοχική, ενώ αντίθετα όταν προσβάλλει απομακρυσμένα όργανα, η μετάσταση ονομάζεται απομακρυσμένη. Η απομακρυσμένη μετάσταση έχει δυσμενέστερη πρόγνωση για την επιβίωση της ασθενούς από την τοπική. Το 90% της θνησιμότητας από τον καρκίνο του μαστού οφείλεται στην ανάπτυξη απομακρυσμένης μετάστασης. 

Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να εγκατασταθούν σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος μας. Συνηθέστερα προσβάλλονται τα οστά, το ήπαρ, οι πνεύμονες και ο εγκέφαλος, καθώς και οι λεμφαδένες, το δέρμα, τα επινεφρίδια και ο άλλος μαστός. 

Συμπτώματα 

Πολλές φορές οι μεταστατικοί όγκοι αναπτύσσονται δίχως ιδιαίτερα συμπτώματα και ανακαλύπτονται τυχαία μέσω ακτινογραφιών ή άλλων εξετάσεων που ζητήθηκαν για άλλες αιτίες. Άλλες φορές εμφανίζονται συμπτώματα, ανάλογα με τη θέση, το μέγεθος και το όργανο που έχει προσβληθεί. Μεταστάσεις στον πνεύμονα προκαλούν συνήθως δύσπνοια, στα οστά πόνο, κατάγματα και αύξηση του ασβεστίου στο αίμα, στο ήπαρ ίκτερο, στον εγκέφαλο κεφαλαλγία και ζάλη και τέλος στον νωτιαίο μυελό αδυναμία και παράλυση. Σπανίως, διαγιγνώσκεται πρώτα η μετάσταση και στη συνέχεια ανακαλύπτεται ο πρωτογενής καρκινικός όγκος στο μαστό. 

Διάγνωση 

Η διάγνωση τίθεται με την κλινική εξέταση και τις διάφορες παρακλινικές εξετάσεις όπως την ακτινογραφία θώρακος, την μαστογραφία που αποτυπώνει ακτινογραφικά την κατάσταση των μαστών, το υπερηχογράφημα, το σπινθηρογράφημα οστών, την αξονική τομογραφία, την μαγνητική τομογραφία που παρέχει τη δυνατότητα ακριβέστερης απεικόνισης μιας περιοχής και την ποζιτρονική τομογραφία που συνεχώς κερδίζει έδαφος ιδιαίτερα στην εξακρίβωση αφανούς μεταστατικής νόσου. Βοήθεια μπορούν να προσφέρουν οι δείκτες όγκου όχι τόσο στην διάγνωση της μεταστατικής νόσου, αλλά στην παρακολούθηση της πορείας της. Είναι σημαντικό στις περιπτώσεις όπου είναι εφικτό να λαμβάνεται βιοψία από την μεταστατική εστία για να επιβεβαιώνεται η διάγνωση, αλλά και για να προσδιορίζονται εκ νέου οι προγνωστικοί παράγοντες και η επακόλουθη θεραπεία αφού είναι πλέον γνωστό ότι οι προγνωστικοί και προβλεπτικοί παράγοντες διαφέρουν τουλάχιστον στο 15% μεταξύ του πρωτοπαθούς όγκου και της μεταστατικής εστίας. Η λήψη υλικού για εξέταση μπορεί να γίνει με λεπτή βελόνα ή κόπτουσα βελόνα ή με αφαίρεση τεμαχιδίου από τον νέο εμφανισθέντα όγκο. 

Πηγή: Dr Βασίλειος Μπαρμπούνης, Παθολόγος – Ογκολόγος, Διευθυντής Γ’ Ογκολογικής Κλινικής Νοσοκομείο «Metropolitan». Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού “Άλμα Ζωής” Ν. Αχαΐας https://almazoispatras.gr/ 

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο www.agonizomai.gr/